نوشته‌های جامعه‌شناسی

چند وقتی است که فعالیت تاکسی‌های اینترنتی در کشور آغاز شده و اکنون تا حدی جا افتاده است. شهروندان از این تاکسی‌ها استفاده می‌کنند، گروه بسیاری از افراد نیز رانندگان این تاکسی‌ها هستند و دستورالعمل‌های لازم برای فعالیت آن‌ها نیز از سوی نهادهای رسمی تدوین شده است. شهر فعالیت این تاکسی‌ها را پذیرفته و از آن‌ها حمایت می‌کند. فعالیت تاکسی‌های اینترنتی در فضای رسمی و غیررسمی شکل می‌گیرد؛ به‌طوری‌که مدیران شرکت‌ها تلاش می‌کنند کنترل‌های لازم را در مرحله پذیرش و فعالیت در نظر بگیرند و همچنین مسافران با نظارت اجتماعی فعالیت‌های رانندگان را زیرنظر داشته باشند؛ اما این تاکسی‌ها مستعد رفتارهای پرخطری هستند که نیازمند تمهیدات لازم از سوی مدیران شهری، پلیس و مسئولان شرکت‌هاست.
پلیس راهنمایی‌ورانندگی در سال‌های اخیر که تعداد تردد خودرو در معابر و جاده‌ها افزایش یافته، بر رفتارهای پرخطر رانندگی تمرکز کرده است و تلاش می‌شود که ضمن برخورد با آن‌ها، زمینه‌های بروز این نوع رفتارها نیز کاهش پیدا کند. این نوع رفتارها عامل بروز بسیاری از تصادف‌هاست؛ به‌طوری‌که در تصادف‌های شهری بیشتر توجه نکردن به جلو، رعایت نکردن حق تقدم و تجاوز از سرعت مطمئنه، 3عامل مهم، و تغییر مسیر ناگهانی، انحراف به چپ، حرکت در خلاف جهت، نداشتن توانایی در کنترل وسیله نقلیه، عبور از چراغ قرمز و رعایت نکردن فاصله طولی، از دیگر عوامل است. این‌ها عللی است که اظهار می‌شود و مقدم بر آن‌ها مواردی است که جای بحث و بررسی بیشتر دارد. برای مثال علت توجه نکردن به جلو در زمان رانندگی می‌تواند توجه به حاشیه خیابان، صحبت با مسافر، استفاده از تلفن همراه و خوردن و آشامیدن باشد. تاکسی‌های اینترنتی به دلیل شرایطی که برای راننده فراهم می‌کنند، بیشتر مستعد رفتارهای پرخطری هستند که امکان تصادف را افزایش می‌دهند.
اولین رفتار پرخطر و مهم‌ترین آن، استفاده از تلفن همراه است. رانندگان تاکسی‌های اینترنتی به دلیل نیاز مبرم به تلفن همراه و اهمیت زمان در ازای مبلغ دریافتی، در طول مسیر توجه زیادی به تلفن همراه می‌کنند. این توجه صرفا صحبت یا پیامک نیست، بلکه استفاده از نرم‌افزارهای موبایلی را نیز شامل می‌شود. نوع استفاده رانندگان از تلفن همراه باعث می‌شود توجه آن‌ها به رانندگی، به جلو، به تقاطع‌ها و... کاهش پیدا کند و احتمال تصادف افزایش پیدا کند. رعایت نکردن سرعت مناسب در معابر شهری نیز برای کاهش زمان سفر و افزایش سود باعث می‌شود که این رانندگان، رانندگی خطرناکی داشته باشند. مشاهده می‌شود که بیشتر رانندگان این نوع تاکسی‌ها بین خطوط رانندگی نمی‌کنند و همچنین برای سبقت و طی مسیر در کوتاه‌ترین زمان ناگزیند که فاصله طولی و عرضی را رعایت نکنند. از سوی دیگر با توجه به کسب درآمد بیشتر از تعداد سفرهای روزانه و تشویق شرکت‌ها به افزایش تعداد سفر، بیشتر این رانندگان احساس خستگی می‌کنند و احتمال بروز تصادف‌های شهری را افزایش می‌دهند. یکی از علل اساسی رفتارهای پرخطر این رانندگان را می‌توان اقتصادی دید. به‌طوری‌که نیاز مالی مبرم این رانندگان از یک‌سو و درآمد کم آن‌ها باعث می‌شود تا برای کسب درآمد بیشتر به رفتارهای پرخطر دست بزنند. از سوی دیگر در فرهنگ‌سازی، آموزش، مهارت‌افزایی و راهنمایی آن‌ها برای رانندگی در این تاکسی‌ها نیز تلاش کمتری شده است. در جامعه قیمت کم و خدمات بهینه در رابطه با این تاکسی‌ها مطرح است، اما جا دارد این رانندگان از رفتارهای پرخطر حین رانندگی خودداری کنند و مسافران نیز نظارت اجتماعی لازم بر این رانندگان را فراموش نکنند و مدیران شرکت‌ها زمینه ارائه مشکلات و رفتارهای پرخطر از سوی مردم را فراهم سازند. مدیریت‌شهری ضمن تقویت نظارتِ اجتماعیِ هوشمند، باید این رانندگان را به رعایت رفتارهای صحیح حین رانندگی ملزم کند.

حمید مسعودی پژوهشگر اجتماعی جهاد دانشگاهی

شهر ادبی ازجمله شهر‌های خلاق محسوب می‌شود که در آن ادبیات جایگاه ویژه‌ای دارد. شهر ادبی حاصل تعامل ادبیات و شهر است و نتیجه این تعامل را در جای‌جای شهر می‌توان دید. امروزه در دنیا به شهر‌های ادبی توجه زیادی می‌شود و سازمان‌های مختلف آن‌ها را انتخاب می‌کنند و عموم مردم بیش از گذشته به آن‌ها توجه نشان می‌دهند. ما با شنیدن محل زندگی شاعران و نویسندگان بزرگ می‌توانیم حدس بزنیم که کدام شهر، شهر ادبی است، شهر ادبی دارای چه مشخصه‌هایی است و آیا در کشور ما هم می‌توان شهری را ادبی خواند؟ در جامعه‌شناسی ادبیات، جامعه و فرهنگ نقش کلیدی در توسعه ادبیات و رشد ادیبان دارد. با بررسی اجمالی زندگی‌نامه برخی از بزرگان شعر و ادب فارسی نیز می‌توان فهمید که آثار آن‌ها حاصل تعاملشان با جامعه اعم از عموم مردم و حاکمان بوده است. اگر چنین فضای تعاملی در شهر حاکم باشد، ادبیات شهری رشد می‌کند و شهر ادبی خلق می‌شود. برای شناخت یک شهر ادبی همچون یک شهر فرهنگی باید به ۲ بُعد عینی (نمودیافته) و ذهنی (پنهان) توجه کرد. در بعد عینی، شهری ادبی است که در آن شعرا و نویسندگان بزرگ و شناخته‌شده به‌دنیا آمده، زندگی کرده و آثاری در جامعه ارائه کرده‌اند؛ اما نمود عینی آن‌ها صرفا در ساخت آرامگاه و انتشار آثار آن‌ها نیست، بلکه در شهر‌های ادبی توجه ویژه‌ای به برگزاری برنامه‌های دوره‌ای اعم از جشنواره‌ها و بزرگداشت‌ها می‌شود. همه بخش‌های جامعه اعم از مدیران شهری، مردم و سازمان‌های مردم‌نهاد، دست به دست هم می‌دهند تا بزرگان ادبی‌شان بیشتری دیده شوند. حتی در برخی از شهر‌ها ادبیات محور توسعه گردشگری با عنوان گردشگری ادبی می‌شود و مدیران شهری از فضا‌های ادبی، آرامگاه‌ها، خانه‌ها و آثار ادبی برای جذب گردشگر و توسعه اقتصادی بهره می‌برند. در نگاه دیگر، در یک شهر ادبی سازه‌های کالبدی و حتی زیرساخت‌های شهری، نشانه‌ها و نمود‌هایی از ادبیات فاخر دارد. توجه به متون، نگاشته‌ها، رنگ‌ها و طرح‌ها در این آثار هر بیننده‌ای را مجاب می‌کند که این شهر، زادگاه و زیستگاه بزرگان ادبی بوده است. فعالیت فرهنگ‌سرا‌های ادبی در شهر‌ها از دیگر نمود‌های شهر ادبی است. هرچه فعالیت و تعامل نهاد‌های مختلف همچون سمن‌ها و شهرداری‌هابیشتر باشد، شهر ادبی امکان ظهور خواهد یافت. در بعد دیگر که بعد پنهان و ذهنی است، شاید ضعف‌هایمان چیرگی یافته است؛ به‌طوری‌که در این بخش ادبیات در تاروپود شهر ریشه می‌دواند و ما آثار و پیامد‌های ادبیات شهری را می‌بینیم. برای مثال باید به تعامل‌های مردم با هم در فضا‌های عمومی، با مدیران شهری، نمود‌های خرد ادبیات در سطح محلات و خانه‌ها، تبلیغات و اطلاع‌رسانی‌های شهری، دانش و نگرش شهروندان به بزرگان ادبی شهر، مشارکت در فعالیت‌های ادبی شهری و نگارش‌های شهری آن‌ها توجه کنیم و ببینیم که آیا شهر توانسته است از ادبیات بهره ببرد یا خیر. رسانه‌های شهری، آموزش‌وپرورش، شهرداری‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد در نهادینه‌کردن ادبیات در شهر و پرورش شهروندان دوستدار ادبیات نقش کلیدی دارند. به‌طور خلاصه باید توجه کرد که شهر ادبی و خلاق، قدرت رقابت و برتری در برابر دیگر شهر‌ها را عطا می‌کند و شهری خلاق است که ادبیات را به معنای کارکردی و عمل‌گرایانه به کار ببرد و پذیرای نمود‌های واقعی آن در خود باشد.

حمید مسعودی پژوهشگر اجتماعی جهاد دانشگاهی

روزنامه شهرآرا، 23 مهر ۱۳۹۸