نوشته‌های جامعه‌شناسی

در راستای یادداشت‌های تحلیلی با کمک آمار و اطلاعات منتشرشده، در این یادداشت قصد دارم به تغییرات حداقل حقوق کارگران در نیم‌قرن گذشته یعنی طی سال‌های ۱۳۵۴ تا ۱۴۰۴ در قالب نمودار زیر بپردازم و چند نکته درباره آن با شما به اشتراک بگذارم.

نکته اول اینکه، در ابتدای قرن حداقل حقوق حدود ۴۰۰ تومان و در انتهای قرن به عدد عجیب ۹.۳ میلیون تومان رسیده است. ولی وقتی این اعداد را به میانگین دلار همان سال‌ها تقسیم کنیم از حدود ۵۰ دلار به ۹۰ دلار رسیده است. در نگاه ریالی حدود ۲۳ میلیون برابر و در نگاه دلاری حدود دو برابر رشد حداقل حقوق را شاهد هستیم و این اگر فاجعه اقتصادی نیست پس چیست؟ این اگر نابودی ارزش پول ملی نیست پس چیست؟ نکته دوم این است که رشد حداقل حقوق به ریال همیشه صعودی بوده است و به‌نظر هرگز دولت‌ها حداقل حقوق ریالی را کاهش نداده‌اند. هر سال شاهد تورم هستیم و دولت‌ها در این نیم‌قرن عموماً از تورم عقب بوده و حداقل حقوق کارگران کفاف نیازهای اولیه آنها را هم نداده است و این خود فاجعه اجتماعی را رقم زده و سبب فقیر و فقیرتر شده جامعه کارگری و گروه بالایی از مردم شده است. نکته سوم اینکه، تحولات ریالی حداقل حقوق کارگران ارزش تحلیلی ندارد و آنچه بایستی معیاری برای تحلیل باشد، ارزش دلاری آن است. همانطور که در نمودارهای زیر می‌بینید در سه دوره، سقوط شدید ارزش دلاری حداقل حقوق را شاهد هستیم؛ دوران جنگ تحمیلی، دوره دوم دولت احمدی‌نژاد (دهم) و پس از خروج آمریکا از برجام و صعود شدید آن را نیز خودتان حدس بزنید. متأسفانه شدیدترین سقوط برای دولت دوم احمدی‌نژاد که شعار اصلی آن در عرصه جهانی تمسخر تحریم بود و سقوط کمتر نیز در دوره جنگ بود که بسیار عجیب است و احتمالا به دلیل غنی‌بودن کشور از منابع، سازگاری جامعه با سیاست‌های حاکمیت و امید به سازندگی و آبادانی می‌تواند باشد. نکته چهارم اینکه اگر نرخ دلار معادل‌سازی شود در اوج خود یعنی سال ۱۳۸۹، حداقل حقوق هر کارگر در سال ۱۴۰۴ باید حداقل ۲۵ میلیون تومان باشد نه ۹.۳ میلیون تومان.

نتیجه این است که تحولات جهانی بر درون هر کشوری اثر مستقیم دارد و تعاملات مثبت، سازنده، منطقی و انسانی با جهان، فروش نفت، توسعه گردشگری و تعاملات اقتصادی جهانی اثر بسیار مهمی بر حداقل حقوق کارگران داشته و پس از آن تلاش‌های دولت از درون، کاهش فساد، توجه به متخصصان و تقویت زیرساخت‌های اقتصادی می‌تواند قدرت خرید کارگران را چندبرابر نماید.

مادر بزرگ‌مان در کودکی هر سال یک تخم‌مرغ رنگ‌شده به ما عیدی می‌داد و این هدیه اگرچه ناچیز بود ولی همیشه ثابت بود و خوشمزه؛ برایم سوال است که چرا دولت‌ها باید به کارکنان خود عیدی بدهند و این چه سنگ بنایی است ولی گویا پاداش یا عیدی که دولت‌ها به کارکنان خود در پایان سال می‌دهند، به منظور قدردانی از زحمات و تلاش‌های آنان طی سال و ایجاد انگیزه برای ادامه کار بهتر و موثرتر است. این پاداش‌ها به نوعی نشانگر ارزش‌گذاری به نیروی کار و تلاش‌های آنان است. همچنین از نظر اقتصادی نیز می‌تواند تأثیر مثبتی بر قدرت خرید کارکنان و رونق اقتصادی داشته باشد. متأسفانه این پاداش بی‌نام و نشان گویا فقط نصیب کارکنان دولت و نیروهای بخش خصوصی می‌شود و سایر مردمی که به نوعی در مشاغل آزاد در اقتصاد کشور نقش دارند از آن بی‌نصیب هستند و همچنین پاداشی که دولت از طرف خود می‌دهد حدود بیست درصد پاداشی است که بخش خصوصی به‌اجبار دولت باید به کارگران بدهد و طبیعتا این‌ها نشانه نابرابری در پاداش‌ها و عیدی‌ها است. اما بخش جالب‌تر ماجرا کجاست؟
اگر از سال ۱۳۹۰ تا سال ۱۴۰۳ به بررسی پاداش دولت به کارگران بپردازیم، نکات جالبی از آن احصا می‌شود که در نمودار زیر آن را نمایش داده‌ام. در این نمودار ارزش متوسط هر گرم طلا و میزان عیدی کارگران را محاسبه و مقدار عیدی را به گرم طلا بدست آورده‌ایم. در سال ۱۳۹۰ هر کارگر حدود ۸.۵ گرم طلا به‌عنوان عیدی دریافت می‌کرد و اکنون به حدود ۲.۵ گرم رسیده است. اما بین سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۷ که کشور در حال مذاکرات برجام بود، این عیدی به حدود ۱۴ گرم رسیده است. حالا اگر به میزان ارزش ریالی امروز عیدی کارگران (حدود ۶.۵ میلیون تومان) عیدی آنها در اوج خود را محاسبه کنیم، متوجه می‌شویم که دولت در آن سال‌ها حدود ۹۰ میلیون تومان عیدی به کارگران می‌داده است و امسال به ۱۶ میلیون تومان تقلیل یافته است.

این محاسبات را بگذارید در کنار عیدی کارکنان دولت که قابل ارزش‌گذاری نیست. سیاست‌هایی همچون تعاملات جهانی، جذب سرمایه‌گذاری خارجی و رفع تحریم‌ها که در مذاکرات برجام نیز دنبال می‌شد، تأثیر مستقیم و غیرمستقیم بر معیشت طبقه کارگر داشت به طوریکه حتی در عیدی دریافتی آنها نیز اثری قابل توجه از خود نشان داد. البته غرض بررسی تغییر و تحولات است و بررسی دقیق‌تر نیازمند دسترسی به اطلاعات ماهانه و به‌روز می‌باشد.