نوشته‌های جامعه‌شناسی

شهرها به‌ واسطه مهاجرت، صنعتی‌ شدن، بهبود خدمات و عرضه کالاها توسعه نامتوازن یافته‌اند. این توسعه اگرچه زندگی بهتری برای بخشی از شهروندان باعث شده ، معضلات و چالش‌های بسیاری هم برای شهروندان رقم زده است. در نگاه کلان، سلامت عمومی شهر را نیز تهدید می‌کند. به همین منظور، مدیران شهری، سازمان‌های بین‌المللی و سیاست‌گذاران تلاش می‌کنند آینده شهرها را طوری رقم بزنند که سلامت عمومی شهروندان در گرو توسعه پایدار تضمین شود. به همان میزان که مدیران شهری برای توسعه پایدار سلامت‌محور تلاش می‌کنند، ممکن است با در پیش گرفتن سیاست‌های نامناسب به کاهش آن نیز مبادرت ورزند. اگر با سیاست‌های توسعه‌ای، بافت‌های ناکارآمد شهری، جمعیت فقیر شهری، فضاهای ناامن، ترافیک و آلودگی زیست‌محیطی، حاشیه‌نشینی، پرخاشگری و...رشد کند، جمعیت ساکن در شهرها بیش از گذشته به برنامه‌های مددکاری نیازمند خواهد بود زیرا این پیامدها جامعه را به سمت بحران هدایت می‌کند و باعث می‌شود افراد و گروه‌ها به حضور مددکاران اجتماعی بیش از گذشته نیاز پیدا کنند، اما حضور مددکار چاره کار نیست. نظام شهری باید با نگاه مددکاری شهری همسو باشد و پیشگیرانه عمل کند.مددکاری اجتماعی شهری‌ حوزه‌ای است که به یاری شهروندان درگیر در بحران‌ها با علل توسعه شهری می‌پردازد. اگرچه مددکاری اجتماعی در حوزه شهری به طور مستقیم به مسائل اجتماعی متأثر از آن ورود پیدا می‌کند، با پیشنهادها و راهکارهایی می‌تواند زمینه کاهش نیاز به مددکاری را نیز فراهم آورد زیرا ورود به بحران در مرحله آخر هزینه‌‌های گزافی به دنبال دارد و در شهرهای کلان به‌ واسطه گستردگی موضوع، راهکارهای کالبدی و تأثیرپذیری چندجانبه از مسئله، این هزینه‌ها به‌مراتب بیشتر است. با توجه به نگاه سازمان‌های بین‌المللی در مفهوم «شهری که ما نیاز داریم» سیاست‌های رایج شهری تلاش می‌کنند شهروندان فعال و مشارکت‌جو، شهری عادلانه و با خدمات در دسترس همگان، شهری با صرفه اقتصادی با فعالیت چشمگیر اقتصادی، حکمرانی دموکراتیک و مردمی، توسعه متوازن کالبدی، منعطف و بازآفرین، حس تعلق و هویت‌مدار، حمل و نقل منسجم و پیاده‌مدار با امنیت و ایمنی مناسب و یاددهنده و خلاق را باعث شوند.هرگاه شهرداری‌ها و شوراهای شهری نگاهی مددکارانه به اهداف توسعه‌ای خود داشته باشند، شناخت جامعه را از مشکلات احتمالی افزایش می‌دهند و کمک می‌کنند مردم با اتکا به ظرفیت‌ها و توانایی‌های خود، مشکلات را حل کنند. افزایش فعالیت سازمان‌های مردم‌نهاد و نهادهای مردمی غیررسمی، انطباق طرح‌های جامع و تفصیلی بر فرهنگ و جامعه، طراحی پروژه‌های شهری مبتنی بر نیازها و انتظارات شهروندان، ارتقای سطح دسترسی شهروندان به خدمات شهری همچون حمل و نقل همگانی و پیاده‌مداری، ثبات درآمدی شهرداری و کاهش وابستگی درآمدی شهر به فروش مجوزها، زمینه‌سازی و حمایت از فعالیت‌های اقتصادی مردمی و خرد و تمایل نداشتن به کلان‌بازارها، افزایش سطح امنیت حضور کودکان، بانوان و خانواده‌ها در ساعات مختلف شبانه‌روز و البته تقویت ارتباط شهر با نهادهای دانش‌افزا و همچنین ارتقای سطح یاددهندگی شهر از جمله پیشنهادهایی است که می‌تواند رویکرد مددکاری اجتماعی شهری را نشان دهد. فراموش نکنیم تا حد امکان باید تلاش شود بحران‌های شهری به مرحله‌ای نرسد که به مددکار نیاز شود بلکه با رویکرد مددکاری اجتماعی شهری (urban social work)، از بحران‌ها پیشگیری شود.

حمید مسعودی - جامعه‌شناس

منتشر شده در روزنامه شهرآرا - 31/02/1398

ازدواج از دیرباز کنشی عاطفی، اجتماعی و فرهنگی بوده است. رویداد ازدواج، رویدادی خاص و تابع شرایط متغیر جامعه است. شاهد آن هستیم که در سال‌های اخیر ٢ بعد دیگر به این رویداد افزوده شده است: بعد اقتصادی و بعد صنعتی. برگزاری مراسم ازدواج یکی از دغدغه‌های مهم برای والدین و زوج‌های جوان است و آن‌ها سال‌های طولانی برنامه‌ریزی و زمینه‌سازی می‌کنند. امّا در سال‌های اخیر تغییرات جامعه باعث شده است که بعد دوم آن نیز شکل ‌بگیرد و تقویت شود. بعد صنعتی ازدواج به این حوزه می‌پردازد که چقدر از فرایندها و ابعاد برگزاری مراسم ازدواج به شرکت‌ها، سازمان‌ها و افراد خارج از خانواده زوج‌ها وابسته است. حدود ۱۳ صنف از جمله آریشگاه‌ها، خیاط‌ها، تالارها، شیرینی‌پزها، عکاس‌ها و فیلمبردارها، فعالان طلا و جواهر، گل‌فروش‌ها و مراکز کرایه خودرو به طور کامل یا جزئی به مقوله ازدواج می‌پردازند. به این موارد اضافه کنید واحدهایی را که زیرمجموعه اصناف نیستند، همچون طراحان گل، موسیقی و طراح سفره عقد و... .

برگزاری مراسم ازدواج یکی از منابع درآمدی شایان توجه در کشورهای توسعه‌یافته‌ای همچون امریکا، چین و کشورهای اروپایی است. در کشور ایران که آمار دقیقی از فعالیت این صنعت وجود ندارد، نشانه‌های روشنی از رشد صنعت ازدواج به چشم می‌خورد. این حوزه، تخصصی است و افرادی در آن مهارت یافته‌اند و البته فرایندهای صنعتی و درآمدزایی خاصی را طی می‌کنند و لذا می‌توان گفت صنعت ازدواج در مرحله رشد و شکوفایی خود قرار دارد. خانواده‌های ایرانی تلاش کرده‌اند فعالیت‌ها و اقدامات خود در زمینه‌های مختلف از جمله برگزاری مراسم ازدواج را برون‌سپاری کنند. امکان برگزاری مراسم در منازل کاهش یافته است. والدین توان اقتصادی و مهارت مدیریتی لازم برای برگزاری مراسم به صورت شخصی را ندارند. جامعه در تمامی ابعاد به مصرف‌گرایی روی آورده است. شرکت‌های اختصاصی در این زمینه شکل گرفته است و جای‌جای رسانه‌ها به تبلیغات برگزاری مراسم ازدواج می‌پردازند و این‌ها همگی رشد صنعت ازدواج را باعث می‌شوند.

زوج‌های جوان با توسل به صنعت ازدواج می‌توانند مراسمی خاص برگزار کنند، به برنامه‌ها و دیگر اقدامات ازدواج خود بپردازند، نگرانی‌های مجلس عروسی را کاهش دهند، یکی از رویدادهای مهم زندگی‌شان را حساب‌شده برگزار کنند، شأن و منزلت خود در مقابل میهمانان را افزایش دهند، از تخفیف‌ها و هدایای شرکت‌ها استفاده کنند، تجربه جدیدی را در زندگی شاهد باشند و به نشاط و شادابی برسند. اما صنعت ازدواج بی‌عیب نیست. مصرفی‌کردن خانواده‌ها، افزایش هزینه‌های غیرمرتبط و غیرضروری مراسم ازدواج، ممانعت از برگزاری مراسم ازدواج و به تأخیر انداختن آن، افزایش سن ازدواج، احتمال جدایی و طلاق به واسطه هزینه‌ها و سبک برگزاری مراسم، ناهنجاری‌های اخلاقی و اجتماعی در برگزاری مراسم، افزایش نابرابری اجتماعی و اختلاف طبقاتی در جامعه، دوری از ابعاد فرهنگی، عاطفی و اجتماعی ازدواج، در مضیقه قرارگرفتن والدین، اسراف در هزینه‌های برگزاری مراسم و بدعت‌گذاری در مراسم ایرانی-اسلامی ازدواج، از جمله معایب رشد این صنعت است.

صنعتی‌شدن ازدواج در یک فضای رقابتی احتمال کاهش قیمت‌ها را می‌دهد و شرکت‌ها با ارائه بسته‌های چندبخشی (آتلیه، تالار، مزون و...) هزینه‌های کمتری را تحمیل می‌کنند و این به نفع زوج‌هاست. اینکه مراسمی برگزار نشود در سنت ایرانی‌اسلامی وجود ندارد و همیشه سفارش شده است که رویداد ازدواج به اطلاع اطرافیان برسد. اطلاع‌رسانی رویداد ازدواج تحت هنجار اجتماعی و قرارداد اجتماعی است. اما اینکه شرکت‌های تخصصی تلاش می‌کنند با ارائه پیشنهادهای خاص جوانان را هرچه بیشتر به خود وابسته و هزینه‌های بالایی را بر دوش خانواده‌ها تحمیل کنند، مناسب شرایط اقتصادی حال جامعه نیست. فرهنگ‌سازی ازدواج ساده (و نه آسان)، توجه به بخش‌ها و اهداف اصلی و مهم مراسم ازدواج و دوری‌گزیدن از حواشی هزینه‌بر از جمله مواردی است که به کاهش وابستگی به صنعت ازدواج منجر می‌شود.

حمید مسعودی؛ پژوهشگر اجتماعی جهاد دانشگاهی

منتشر شده در شهرآرا