نوشته‌های جامعه‌شناسی

خلاصه فصل سوم: شهر به مثابه یک شکل فرهنگی

سؤالات نویسنده در این فصل چیست؟
چگونه می توانیم فرهنگ در شهر را بررسی نماییم و آیا درباره شهر نظریه فرهنگی قابل ارائه است؟
فرهنگ در شهر از چه جنبه هایی دیده شده است؟ به چه ابعادی از فرهنگ در شهر توجه شده است؟
اثر زیمل تا چه حد ارائه کننده یک نظریه خاص در مورد شهر است؟
فرهنگ شهر از نظر ویرث و ردفیلد چگونه قابل بررسی است؟
پاسخ های نویسنده چگونه است؟
تفاوت شهر و روستا بالاخص از نظر فرهنگ انگلوساکسون بسیار چشم گیر است و تصور از شهر در ادبیات و سپس در فیلم اگرچه دو جنبه مثبت و منفی را دیده است ولی بیشتر ارزیابی منفی می باشد. این ارزیابی ناشی از ترس از شهر است. شهر، مکانی برای خودپرستی، مادی گرایی، گمنامی، یادگیری، ارتباطات، درخشش، مرکز تحقق یافته، سروصدا، دنیوی بودن، امیال و آرزوها و ترقی و آلودگی، آزادی و تنهایی ولی روستا مکانی برای اهمیت به خانواده، برتری اخلاق سنتی، اهمیت اجتماع، صلح و آرامش، بی گناهی، فضیلت ساده، شیوه طبیعی زندگی و عقب برگشتن، جهالت و محدودیت است.
تنش بین شهر و روستا در اشکال فرهنگی و حتی در فلسفه و نظریات اجتماعی نیز بازتاب یافته است. این مسئله در مفهوم اجتماع(نیسبت) بازتاب یافته است. اجتماع روستایی در تقابل با سایر ابعاد روابط اجتماعی قرار دارد. برای این تحلیل به خوبی می توان به طرح مفهومی پارسنز از متغیرهای الگویی اشاره کرد. نگاه پارسنز در طول 100 سال گذشته دیده شده است( دورکیم و دو نوع جامعه مکانیکی و ارگانیکی، وبر و دو نوع کنش سنتی و عقلانی).
این دو گانگی به دو صورت زمانی(از جوامع سنتی به مدرن) و مکانی(از جوامع کوچک به بزرگ) به نظر می رسد. که تونیس(ترکیب اراده طبیعی(روستا) و عقلانی(شهر) در گمن و گزل) آنها را با هم ترکیب و ارائه داد. به بیان وی این تغییر به خاطر گسترش تجارت و توسعه نظام سرمایه داری است.
زیمل در بررسی کلان شهر و حیات ذهنی، دارای وحدت روشی(نئوکانتی، مانند وبر تفسیری، تفکیک تحلیل شکل و محتوا،) و نظری بوده و این مهم در مسئله فردیت و آزادی، مدرنیته و تقسیم کا، و عقلانیت فکری و اقتصاد پولی آشکار است. جامعه شناسی به مطالعه صور تعامل(شکل، انتزاعی، تجربی) می پردازد نه واقعیت عمل. مجموعه از سه نفر شروع می شود و هرچه تعداد افراد بیشتر شود ارتباط و تعامل ضعیف شده و روابط غیرشخصی تر می شود(روستا-شهر). لذا رسوم جای خود را به مکانیسم های کنترل داده و تعهد و آزادی نیز بیشتر می شود.
تقسیم کار سبب بخش بندی زندگی اجتماعی، افزایش خودآگاهی، از خودبیگانگی فرد از جهان فرهنگی می شود. پول بهترین تجلی عقلانیت دنیای مدرن است. پس سه مسئله اصلی زیمل که مرتبط با شهر است، حجم گروه، تقسیم کار و پول/عقلانیت است. به فرمالیسم، جزئی بینی، تجربه گرایی و به اجتناب ناپذیری الگوهای روابط وی انتقاد شده است. به بیان وی شهر مرکب از اثرات کل خود است که فراتر از مرزهای بلافصل آن است. پس کلان شهر و جامعه یکی است و با توجه به تأکید زیمل بر اثرات تقسیم کار و اقتصاد پولی نظریه زیمل یک نظریه شهری نیست.
شهرگرایی و روستاگرایی به عنوان شیوه زندگی با توجه به نظرات ویرث و ردفیلد بحث دیگری در این فصل است. به بیان نویسنده، ویرث حجم را مهم، عدم تجانس را جایگزین تقسیم کار و اقتصاد پولی را نیز حذف می کند. ویرث از اثرات تراکم بر سازمان انسانی و سلطه شهر بر فضاهای خارج از آن، که نظر پارک است استفاده می کند. هدف ویرث توسعه نظریه ای درباره شهر با توجه به ویژگی های اکولوژیکی، سازمانی و روان شناسی اجتماعی بود. تفاوت بین شهر و روستا بر اساس یک طیف است و سکونتگاهی وجود ندارد که یکی از این دو باشد.
الگوی پیوندهای انسانی بر اساس سه عامل حجم، تراکم و ناهمگونی برای مفهوم سازی شهر قابل تبیین است. ویرث مانند زیمل حجم را عاملی برای تفاوت بین فردیت و آزدی فردی در نظر می گیرد. مانند دورکیم و اکولوژیست ها می گوید هر گروهی برای پاسخ به افزایش جمعیت به تمایز متوسل می شود. ردفیلد شاگرد وی می گوید در جوامع روستایی به دلیل فرهنگ آن جایی برای انگیزه سود تجاری وجود ندارد. از نظر ویرث و ردفیلد، الگوهای روابط انسانی را می توان بر حسب یک جفت نمونه آرمانی منطقا متضاد، مفهوم سازی کرد. از سوی دیگر تفاوت در الگوهای روابط انسانی بین اجتماعات گوناگون را باید بر حب تفاوت در حجم تراکم درجه تجانس درونی این اجتماعات و میزان انزوای آنها از دیگر مراکز جمعیتی تبیین کرد.
نظریات ویرث مورد بررسی بسیاری قرار گرفت و به نظریات برجس نیز انتقادهایی وارد شد. اکنون شواهد بسیاری(دو نوع شاهد: شیوه زندگی روستایی در مرکز شهر(روستاهای شهری)، وجود زندگی شهری در روستا) وجود دارد که نواحی مرکزی شهرها از آنچه ویرث و بسیاری دیگر مدعی بودند، متفاوت است. ویرث معتقد نبود که شیوه های زندگی در شهر الزاماً از نوع گمنام، غیرشخصی، موقتی و قطعه بندی شده است. مشکلات مفهوم سازی ویرث در اولا نبود تمایز روش بین دو نمونه آرمانی شهری روستایی، دوم در محدود بودن این مفهوم سازی، ارزیابی کننده بودن(خوب و بد دانستن) خلاصه شده است.
سه انتقاد اصلی گانس به ویرث در عدم تعمیم نتایج مرکز شهر به کل شهر، نبود شواهد کافی برای تست نظریه، و حتی در صورت تأیید وجود تفاوت فرهنگی بین مردم، خلاصه می شود. با تحلیل ویژگی های ذاتی شهر به تبیین صور اجتماعی و فرهنگی در شهر نمی شود پرداخت. پرداختن به زنجیره شهری و روستایی کاری بیهوده است و بیشتر باید بررسی اجتماع محلی و اجتماعی ملی پرداخت.
چرا ایده تمایز روستایی و شهری در غرب جایگاه مهمی دارد؟ به دلیل وجود تقسیم بندی واقعی در تجربه ما، تجربه روابط اجتماعی در جامعه سرمایه داری(جدایی ماتریالیسم از انسانیت)
آیا عوامل فیزیکی ربطی به فهم الگوهای متفاوت روابط اجتماعی دارند؟ تحلیل زیمل در مورد تغییرات ناشی از حجم تا حدودی معتبر است.
اندیشمندان گذشته اگرچه به حجم توجه کرده اند ولی ذهن خود را محدود کرده و به بقیه ابعاد توجه ننموده اند. قلمرو آثار شهر بر روستا و روستا بر شهر محدود است و نمی توان نتیجه مطلق از آن گرفت. در نهایت اثرات شناسایی شده توسط نظریه های فرهنگی مربوط به تفاوت های شهر و روستا واقعی ولی کمابیش بی اهمیت هستند.
در انتها

با توجه به اهمیت روابط، حجم و در نهایت فرهنگ به صورت جزئی می توانیم مسائل زیارت، زائر، روابط متقابل آنها با یکدیگر و از سوی دیگر قومیت های مختلف و ارتباط بین و درونی آنها را با توجه به این فصل مورد بررسی قرار دهیم. از سوی دیگر توسعه روز افزون شهر مشهد، فرصت برای تطبیق روستاییان و شهریان را گرفته و سبب گردیده است که تضاد و تناقض های فرهنگی بسیاری در شهر مشهد روی دهد که عامل بسیاری از تناقض ها می باشد.
اما سؤال من از نویسنده این است که، فرهنگ در این فصل چیست؟ رابطه روستا شهر چه دخلی به فرهنگ در شهر دارد؟ بحث های روابط و شیوه زندگی کل موضوع فرهنگ نیست؟ به آداب و رسوم و مناسک چرا توجه نشده است. چرا به سایر موارد به جز روابط و حجم خود نویسنده توجه نکرده است.