نوشته‌های جامعه‌شناسی

چند نکته جالب از کارگاه روش کیفی در گردشگری
دیروز و امروز دکتر کاظمی و دکتر رضایی مهمان ما بودند در پژوهشکده گردشگری جهاد، ضمن تشکر از آنها و دوستان دست اندرکار، چند نکته که از این جلسه به نظرم رسید برای شما دوستان گروه به اشتراک میذارم. قبلش بگم که این نکات مورد علاقه من بوده و اینطور نیست که به غیر این چیز دیگه گفته نشده. کلی مطلب نوشتم ولی چند نکته به صورت تیتروار از بینشون انتخاب کردم:
پژوهش کیفی را نوعی سفر بدانید، فکر کنید می خواهید داستانی بنویسید، فکر کنید می خواهید فیلمی بسازید، سپس به سراغ آن بروید.
باید به مهارت های نویسندگی مسلط باشید، باید بتوانید خودتان را جای فیلم بردار بذارید.
در پژوهش کیفی به ترتیب ایدهتئوریطراحیجمع آوری داده هاتحلیلیافته ها را طی کنید.
فراموش نکنیم که در پژوهش کیفی انسان ابزار تحقیق است نه پرسشنامه!
در تحقیق کیفی باید سؤالاتی(اصلی و فرعی ها) که بارور(باردار معانی قوی) باشند.
یادمان باشد چه نوع داده، از چه کسانی، در کجا و در بین چه گروهی باید گردآوری کنیم؟
اصولا مثلث بندی را در داده ها، پژوهشگران و روش های خود بکار ببندیم.
به دنبال آزمون نظریه نیستیم به دنبال این هستیم که به نظریه سازی نزدیک شویم نه اینکه بسازیم.
در پژوهش کیفی فرضیه داریم ولی نه فرضیه آماری. فرضیه ما یک ادعا یا یک جمله خبری است.
اعتبار نداریم، بلکه وثوق یا اعتماد داریم و پایایی هم نداریم بلکه قابلیت اطمینان داریم.
نمونه گیری نداریم بلکه، موردیابی داریم که با نمونه گیری متفاوت است. که به طور قراردادی بهتر است 40 نفر انتخاب کنیم، البته در کمترین تنوع!
رازداری متأسفانه در ایران مورد توجه نیست ولی ما باید بخش قابل توجهی را به آن اختصاص دهیم. حتی قبل از شروع پژوهش...
به مهارت مفهوم ساختن مجهز بشویم. پژوهش کیفی که به مفهوم سازی منجر نشود پژوهش نیست.
چهار نوع سؤال(محوری یا اساسی، اضافی یا راستی آزمایی، بی ربط یا شاخه و برگی و موشکافانه یا عمقی) در پژوهش کیفی مد نظر است.
در تنظیم پرسش ها: احساس، تک موضوعی بودن، پیچیده نبودن، توالی و ترتیب، درون فهرستی یا برون فهرستی بودن را در نظر بگیرید.
اگر به هر دلیل پاسخگوی خوب طفره رفت و از پاسخ اجتناب کرد، تمکین نکنید و اصرار بر مصاحبه کنید.
درباره اشباع شدن: زود اشباع شدن خوب نیست، موردهای بد یا سؤالات نامناسب، استفاده فقط از درون فهرستی، نمونه گیری نظری، عدم استفاده از تکنیک های دیگر شما را به صورت کاذب به اشباع می رساند.
در پژوهش کیفی محقق به محدوده اشباع می رسد نه به خود اشباع...
هیچ تئوری در علوم اجتماعی نقض نمی شوند. بلکه قوانین نقض می شوند.
مصاحبه ها در سطح استدلالی باقی می مانند که درست نیست و ما را به اشتباه می اندازد، مهم این است که به سطح آگاهی عملی برسیم. در سطح عمل چه می کنند و ... . مانند شیشه اتومبیل که در رانندگی می بینیم ولی نمی بینیم.
محقق می تواند از آمار و ارقام فرادستی برای مستند سازی گزارش کیفی استفاده کند.
مصاحبه گروهی گاهی وقت ها لازم است. عمق ندارد ولی گستردگی دارد. بهتر است تعداد 5 نفر باشند.

چطور نتایج و یافته ها را باور کنیم؟
ارزش حقیقی: اعتبار درونی(یک واقعیت که کشف می شود) آیا پژوهش قابل اعتقاد و معتبر است. دوبار سراغ یک سری پاسخگوها می رویم(یافته و چک کردن یافته) از خود بپرسید، برای چک کردن زبان گزارش چگونه باید باشد؟
کاربردپذیری: اعتبار بیرونی پژوهش کیفی. در کار کیفی اعتبار بیرونی نداریم. اما از قابلیت انتقال یافته ها(نه داده ها) حرف می زنیم. روش مناسب در اینجا توصیف عمیق است.
اگر انسان را در پژوهش کیفی به جای پرسشنامه در کمی قرار بدیم پس اصلا پایایی در این پژوهش معنا ندارد.
بی طرفی: تا چه میزان یافته های ما می تواند تأیید شود. می توانیم به موردهای نقض کننده ارجاع دهیم. اگر توضیحی راجع به این افراد بیاوریم تأییدپذیری پژوهش بالا می رود.
ابعاد وثوق یا صحت:
منصفانه بودن: همه صداها شنیده و آورده شود.
صحت(authenicity) وجودشناختی: کار ما کمک کرده به مخاطبان که فهم پیچیده تری نسبت به موضوع پیدا کنند.
صحت آموزشی: کمک ما به مخاطب که نگاه دیگر مخاطبان را نیز تغییر دهند.
گزارش نویسی پژوهش کیفی
چگونه از کدگذاری به مقوله ها برسیم؟
چگونه از مقوله ها به تیپولوژی می رسیم؟
چگونه از تیپولوژی به نظریه سازی نزدیک می شویم(نه اینکه می رسیم)؟
باید در پس زمینه گزارش تیپولوژی نهایی و نزدیک شدن به یک نظریه و چشم انداز را ببینیم.
روز اول تحقیق روز نوشتن گزارش است.
نوشتن گزارش های موردی خیلی مفید و لازم است.
نوشتن کیفی کار سخت، ذوقی، خلاقانه و با مهارت است.
گزارش شکل ثابتی ندارد.
سه نوع متن اولیه و دم دستی(interior)، متن اصلی و گزارشی و قابل انتشار در پژوهش کیفی داریم.
خواندن در گزارش نوشتن مهم است. لازم است که یک خواننده خیالی را تصور کنیم.(گزینش، تأکیدات، پیچیدگی)
انواع خوانندگان(مخاطبان، محققان، مجریان، خوانندگان خاص، توده ای) وجود دارد که گزارش را می خوانند.
انواع تأثیراتی که گزارش ما می تواند بگذارد(زیباشناختی، علمی، اخلاقی و کنش گرا) را در نوشتن در نظر بگیریم.
توصیه روشی: لازم است ماتریسی از چند نوع خواننده(روزنامه، کتاب، گزارش، مقاله) تهیه کنید.

صداها، زبان و چشم اندازها: چگونه با خوانندگان صحبت کنیم:
از آزمودنی یاد نکنید بهتر است از مشارکین تحقیق یاد کنیم.
بکارگیری فعل ها را در نظر بگیرید.
نباید برای جنسیت خاص توجه کنید.
صدا می تواند غیرعاطفی تا برانگیزاننده باشد.
حساس به چهار بعد اساسی در نوشتار: اتیک(براساس چشم انداز ناظری بیرونی) یا امیک(بر اساس چشم انداز مشارکین تحقیق) در ترکیب با دو نوع باز اندیشی یا غیربازاندیشی(میزان مداخله چشم انداز و تجربه محقق در فرآیند نوشتن گزارش اشاره دارد).
کتاب قیام پرشور: انقلاب جنسی در ایران نوشته پردیس مهدوی را بخوانیم.
ساختارها و قالب های مختلف را در نظر بگیریم(مبتنی بر مورد یا متغیر - مبتنی طبقه بندی یا مفهوم سازی - تحلیل یا تجمیعی و ...)
نگاه مدرنیستی(تکصدایی، فاصله گیری از موضوع، بی طرفی، نتیجه گیری یا تفسیسر نهایی، کلیت و انسجام، اقتدار نامرئی و نامسئولانه نویسنده شاید، اقتدار سبک، سرکوب، تجربه نویسنده دارد) داشته باشیم یا نه! نگاه پست مدرنیته(اعترافگوینه، امپرسیونالیستی)
اشکال مختلف بازنمایی داده های کیفی(شعر، متون تئاتری و سینمایی، بریکلاژ، روایت شخصی و داستان.)
تازه کارها با احتیاط بیشتر به نگارش های عجیب و غریب نگاه کنند.
از روش های سنتی و جدید استفاده کنیم.
چهار پرده نوشتن گزارش:
5. پرده اول: آغاز پژوهش، مرور ادبیات، اشراف مفهومی(چرا این پژوهش به درک بهتر از پدیده کمک می کند؟)
6. پرده دوم: روش ها و رویه ها(اندازه نمونه، نحوه دسترسی به نمونه، مکان دسترسی، نحوه تجزیه و تحلیل)
7. پرده سوم: طولانی تر از دیگر پرده ها(چه شواهدی را برای ارائه انتخاب کنیم(فرایند سخت تحلیل رو باید گذر کرده باشیم - بهترین ها را نگه داشته و بدترین ها را خارج کنیم)، چگونه شواهدم را ارائه کنم(مقوله سازی و کدسازی را صورت دهید، توصیف و تفسیر را جدا کنید. یا اینکه با هم ترکیب کنید) و ارتباط داده و نظریه(توصیه خاصی نداریم، )
مقاله جنگ خروس های گیرتز را بخوانید!
کتاب street corner
تفاوت ها و شباهت ها را شناسایی و استخراج کنید.
8. پرده چهارم: نتیجه گیری. چرا این پژوهش انجام شد، چه پیشنهادی دارید، سؤال پژوهش را یادآوری کنید.
معیارهای ارزیابی گزارش
متن روایت های پژوهش خواننده را درگیر کند. درگیر مسیرها
جذاب باشد.
ماجراهای جالب بیارید
راویان صادق باشند.
اخلاق باید رعایت شود
خواننده را به تفسیر دعوت کنیم.
روایت ها باید درک کلی ما وارد شوند.
نگارش خود را تقویت کنید.
بهترین نویسندگان خوانندگان برترند.
اگر زیاد نوشته باشید می توانید خوب بنویسید.
هیچ کس نمی تواند جای شما بنویسد.
نوشته را چندبار با فاصله بنویسید.
زمان نوشتن را در نظر بگیرید.
نوشتن برای دل خود مهم نیست
مومنتوم برای نوشتن مهم است(حرکت در فیزیک)
نوشتن فرایند در جریان است.
ننوشتن پایه ای برای نوشتن است.
گاهی گره در نوشتن پیش میاد(هرچی را بنویسید، زمان برای نوشتن تعیین کنید، با دیگران صحبت کنید. متن را به دیگران بدهید، مرورهای چندگانه انجام دهید)
روایت های طولانی خسته کننده اند.(شکل های ساده را به کار گیرید، شکل های کم شمار بهترند، شکل ها را تعریف کنید)

منتشر کنید ولی با ذکر منبع