نوشته‌های جامعه‌شناسی

در کف هر یک اگر شمعی بدي             اختلاف از گفتشان بیرون شدي(مولوی)

1- تسهیل گری، هنر و مهارت استفاده از فرآيند تواناسازي مشاركت موثر در كارهاي گروهي براي دستيابي به اهداف است. همچنین تسهيل گري فرايندي كه در قالب آن يك فرد ازسوي تمام اعضاي گروه بدون ذره اي سوءگيري يا اقتدار انحصارطلبانه در تصميم گيري به گروه كمك مي كند تا شيوه ي تعريف و حل مسائل و اتخاذ تصميمات را به منظور افزايش اثربخشي گروهي بهبود بخشد. تسهیل گری یعنی آسان کردن امور برای دیگران با ایجاد انگیزه مشارکت نه با انجام امور و حل آن.
2- تسهیل گر در کار خود به فرایند مشارکت مردم می پردازد و نه اینکه خود مجری کاری شود. تنها نقش وی تسهیل حل مشکلات مردم است. با اینکار مردم ناتوان را توانمند می کند. وی پیشنهاد دهنده راهکارها نیست. تسهیل گر در اصل به هر کس شمعی می دهد تا خود افراد مشکل را حل کنند. پس تسهیل گر اجتماع ساز است.
3- تسهیلگر به مردم نباید صرفا به عنوان جمعی از افراد نگاه کند بلکه گروه یک شبکه پیچیده از تعامل اعضا با یکدیگر است که در یک ساختار تعریف شده توسط خود اعضا فعالیت می کند و زنده است. پس کشف این شبکه و ارتباط بین مردم در فرایند تسهیل گری بسیار مشکل گشا خواهد شد. در این گروه برخی بسیار پرنفوذ و برخی دیگر نیز تابع هستند که تمامی را تسهیل گر شناسایی می کند.
4- تسهیل گری در هر موقعیت و در زمینه هر نوع مشکلی از روش های مختلف خود استفاده می کند. اینگونه نیست که بتوانیم یک چارچوب ثابت را برای تمامی موقعیت ها و مشکلات بیان کنیم. این هنر تسهیل گر است که بتواند روش خود را بنا به موقعیت و مشکل ابداع و پیاده کند. تسهیل گر حرفه ای باید خوب گوش کند و خوب بفهمد و خوب همدلی کند. پس: به همه گوش كن، از همه بياموز، هيچ كس همه چيز را نمي داند، اما هركس چيزي ميداند(هوگان).
5- آغاز کارگاه با یک روش تسهیل گری همراه بود: هر کس خود را در برگه ای معرفی کرد، البته بدون نام و سپس به صورت تصادفی توسط فرد دیگری حدس زده شد. اینکار برای شکستن یخ، آغاز تعامل و گفتگو بود.
6- در تسهیل گری اجتماعی باید سخنور خوبی بوده و بر صحبت های خود مسلط باشید. البته برای هر گروه مهارت یخشکنی و سخنوری متفاوت است که باید توجه جدی به آن کرد.
7- تسهیل گری اجتماعی به شکستن دیوار بین پژوهشگر و پژوهش شونده اقدام می کند. که در این کارگاه دیواری نقاشی کردیم و در دو طرف اقدام به نوشتن موارد مرتبط با پژوهشگر و پژوهش شونده نمودیم.
8- در انجام تسهیل گری نباید وابسته به ابزار فنی باشیم، باید از کمترین امکانات بیشترین استفاده را بکنیم.
9- به این نتیجه رسیدیم که بین پژوهشگر و پژوهش شونده دیوار وجود دارد. دیواری که مانع است و دیواری که نامرئی است.
10- این دیوار بین پژوهشگر و پژوهش شونده وجود دارد به دلیل: اختلاف موقعیت مکانی، اختلاف سطح دانش بین این دو، قانون های جامعه، تفاوت فرهنگی و ارزشی، تفاوت زبان مشترک، تفاوت در فهم مسئله، تفاوت در راهکارها و پاسخها، نگرش متفاوت نسبت به هم، از پایین به بالا یا بالا به پایین دیدن همدیگر، همکار گرفتن در پژوهش، حساسیت موضوع یا اطلاعات امنیتی، مبتدی بودن و تجربه کافی نداشتن، دغدغه مالی داشتن در پژوهش، انگیزه متفاوت داشتن این دو، تفاوت های جمعیت شناختی، قومیت متفاوت یا ظاهر متفاوت، مخفی کاری پاسخگویان و سانسور اطلاعات، تضاد نتایج پژوهش، واکنش های غیرنرمال پاسخگو.
11- اما این دیوار فایده هم دارد، زیرا: اخلاق پژوهش رعایت می شود. انگیزه برای ناشناخته ها برای پژوهشگر فراهم می شود. پیش داوری ها شکسته می شود. اصلاً اگر نباشد پژوهش انجام نمی شود. حتی مسئله از بین می رود. ارتقا و تفاوت شأن علمی از غیرعلمی روشن می شود. اعتبار بخشی بیشتر به پژوهشگر صورت می گیرد. امنیت روانی برای پژوهشونده فراهم می شود. استقلال دید به موضوع بدست می آید و نقش آفرینی بهتر پژوهش شونده(شیشه اداره پلیس) انجام می شود.
12- برخی از روش ها مخصوصا کمی ها این دیوار را قطورتر و برخی همچون کیفی این دیوار را باریک تر می کنند.
13- ابزارهای پژوهش کیفی هم بیشتر از ابزارهای پژوهش کمی به کم عرض شدن دیوار کمک می کنند.
14- در تسهیلگری نباید فراموش کنید که در تمامی مراحل یعنی طراحی پژوهش، جمع آوری داده ها، استخراج یافته ها، تدوین گزارش و ارائه گزارش بایستی به آنسوی دیوار و به جامعه رفت و با مردم این مراحل را طی کرد.
15- پژوهش ها به دو دسته دانشگاهی(نظری و انتقادی) و فرادانشگاهی(سیاستگذاری و مردم مدار) تقسیم می شوند که در این چهار گروه تسهیل گری در جامعه شناسی مردم مدار قرار دارد.
16- دو دسته جامعه شناس مردم مدار داریم. سنتی: مسائل عمومی را بررسی و در روزنامه های عمومی چاپ می کردند (رابرت پارک، سی رایت میلز) و دوم، اورگانیک: از دانشگاه خارج، رفتن به محله یا اجتماع با هدف مشترک، شروع می کنند به پی گرفتن مسئله، و مشارکت در تغییر.
17- در یک گزارش روزنامه ای جامعه شناس مردم مدار سنتی، از مصاحبه غیرعمیق، مشاهده ساده، زمان کوتاه، نگاه خود به شهر، اسناد و مدارک استفاده کرده است. به نظر می رسد که باید همزبان مردم بود، با آنها زندگی کرد، بازی کرد، بحث کرد و ... .
18- در تسهیل گری باید ذینفعان را خوب بشناسید. باید مطلعین محلی را پیدا کنید. باید مسئله خود را با آنها در میان بگذارید.
19- مشکلات مردم را اولویت بندی کنید ولی نه خودتان بلکه به توسط خود مردم اینکار را انجام دهید.
20- درخت مشکلات را رسم کنید و درخت راه حل را. در درخت مشکل ریشه علل مشکل و شاخه ها پیامد مشکل است. در درخت راه حل نیز روش های حل مشکل در ریشه و پیامدهای حل مشکل در شاخه ها قرار دارد.
21- احتمالا در تسهیل گری در ابتدا مسئولین از شما حمایت نکنند، زیرا فکر می کنند به دنبال شورش هستید و یا اینکه از مطالبه گر بودن مردم خیلی خرسند نمی شوند.
22- در چارچوب(قدرتمند، بی قدرت و با صدا بی صدا) تسهیل گر در بازه بی قدرت بیصدا قرار می گیرد. یعنی در جایی که جامعه نه قدرت و توان لازم را دارد و نه صدایی برای فریاد. مثل مردم سیل زده، مردم شهرهای زلزله، مردم ساکن و مستأجر در بافت فرسوده.
23- در اصل تسهیل گری به دنبال خیرهمگانی است و باید خیر همگانی را بشناسیم و آن را تعیین نماییم. خیر همگانی مسئله بسیار پیچیده ایست.
24- اصول نه گانه پروژه نویسی مقدماتی در تسهیلگری: وقتی می خواهیم یک پروژه تسهیل گری بنویسیم باید پروژه ما شامل موارد زیر باشد.
1- بیان مسئله، 2- هدف کلی، 3- اهداف اختصاصی، 4- فعالیت ها، 5- برنامه های اجرایی(فعالیت ها، زمان مورد نیاز، منابع مورد نیاز، فرد یا افراد مسئول، 6- برنامه پایش پروژه(اطلاعات لازم، چه موقع، چه چیز چه کسی)، 7- برنامه ارزشیابی(اهداف، شاخص ها، ابزارهای جمع آوری، منبع داده ها، افراد مسئول، چارچوب زمانی)، 8- برنامه ریزی اجرای پروژه(اجرا، پایش، ارزیابی، تأمین مالی) 9- بودجه های پروژه(پرسنلی، غیرپرسنلی و جمع هزینه ها).
25- پژوهش عملی در تسهیل گری به پژوهش عملی مشارکتی یا پژوهش مشارکت محور(پژوما) تبدیل می شود.
26- ویژگی های یک تسهیل گر خوب: ویژگی های نگرشی(مثبت اندیش، آینده بین، قضاوت نکننده، صبور، احترام گذارنده، ایمان به توانایی مردم، معتقد به کار تیمی، توجه به اقلیت، توجه به افراد ساکت) ویژگی های دانشی(دانش تسهیلگری، روش ها و تکنیک های تسهیل گری، دانش پویایی گروه، آشنا با روش های برنامه ریزی اجتماع محور، آشنا به پایش و ارزشیابی مشارکتی، آشنا با روش های برقراری ارتباط) ویژگی های مهارتی( افزایش دهنده مشارکت همه، استفاده مناسب از تکنیک های تسهیلگری، مسلط به روش بارش افکار، مسلط به برقراری ارتباط، مهارت حل اختلاف، کلان نگری بر مسائل).
27- در تسهیل گری محله طور دیگری تعریف می شود که شامل تعدادي از افراد مختلف با اشتراکاتی در زمینه هاي مختلف است که به روش هاي مختلفی با هم ارتباط دارند و از دیگران قابل تشخیص هستند. این ارتباط مشترك می تواند مکانی باشد که اعضا در آن زندگی می کنند، فعالیتی باشد که آنها انجام می دهند و یا هویت قومی آنها باشد. افراد محله نیازهاي مشترکی دارند و دارایی هایی براي رفع نیازها(هومان).

این کارگاه در تاریخ 25 آبان 1394 به همت برگزار کنندگان اولین همایش ملی بررسی مسائل اجتماعی مشهد، در دانشگاه فردوسی مشهد برگزار گردید. ممنونیم از همه دست اندرکاران این همایش و کارگاه و همچنین زحمات دکتر زند رضوی.