نوشته‌های جامعه‌شناسی

وندالیسم، به‌طورساده به تخریب غیرموجه اموال عمومی و دولتی گفته می‌شود، اما آیا تاکنون به رفتارهای عکسِ وندالیسم یا ضدوندالیستی فکر کرده‌اید؟ اموال عمومی و دولتی می‌تواند به زیرساخت‌های فنی، اجتماعی و فرهنگی مربوط باشد. برای مثال مشاهده می‌کنیم تابلوهای راهنمایی و رانندگی، اتوبوس و ایستگاه‌های آن، درختان، صندلی‌های دانشگاه و مدرسه، صندلی‌های ورزشگاه، سرعت‌گیرها، دیواره‌ها و نرده‌ها به طرق مختلف همچون شکستن، نوشتن، احتراق و خش‌انداختن، تخریب می‌شود. این رفتارها، ضمن برهم‌زدن ظاهر زیبای اموال، هزینه‌های بسیاری را برای سازمان‌ها در ترمیم و بهسازی مترتب می‌کند. گروهی از افراد که بیشتر در سنین نوجوانی و ابتدای جوانی هستند، به علل فردی و روانی همچون ضعف سلامت جسمی و روانی، انتقام‌جویی، تضادگرایی، ناکامی، تظاهر یا علل اجتماعی همچون نظارت ضعیف، ضعف هویت و دلبستگی، ضعف آموزش و نبود آگاهی، نارضایتی اجتماعی و ضعف عملکردی مدیران و گاهی علل محیطی همچون فضاهای دور از نظارت، اموال دارای نقص و فضاهای بی‌دفاع شهری، این اقدام‌ها را انجام می‌دهند. کنشگران اجتماعی از اقدام‌های وندالیستی خود انتظاراتی همچون جلب‌توجه، نیل به اهداف مخرب، سرگرمی و لذت، اقدام تلافی‌جویانه و نمایش ویژگی‌های شخصیتی دارند. جامعه، دولت و نهادهای قضایی نیز به شیوه‌های گوناگون تلاش کرده‌اند با این رفتارها برخورد کنند. برای مثال در قوانین کشوری آمده است که تخریب اموال عمومی و زیرساختی مجازات گوناگونی تا حبس را درپی دارد. از دیگراقدام‌های دولت و نهادهای عمومی شهر، ترمیم و بازسازی این اموال است. این اقدام نیز هزینه‌های چندی را به‌دنبال دارد که اغلب از محل بودجه‌های عمومی تأمین می‌شود و بودجه‌هایی که می‌تواند برای توسعه زیرساخت‌ها هزینه شود، در مسیر ترمیم آن هدر می‌رود. همچنین است تذکراتی که عموم مردم به این افراد می‌دهند. این رفتارها در جامعه شایع هستند و شناخت علل، فرایندها و پیامدهای آن همیشه مطمح‌نظر پژوهش‌ها بوده است؛ ولی آن‌چیزی که بیش از روش‌های مرسوم می‌تواند به کاهش رفتارهای وندالیستی منجر شود، رفتارهای ضدوندالیستی است. این نوع رفتارها البته کمتر مورداستفاده نهادهای قضایی، دولت، نهادهای عمومی و مردم بوده‌اند. در فرایندهای بروز رفتارهای وندالیستی، مسائلی نهفته است که می‌توانیم برای آن‌ها جایگزین‌های جالب‌توجهی پیدا کنیم. نهادهای قضایی و دولتی می‌توانند با شناسایی افراد وندال، آن‌ها را به ترمیم و بازسازی اموال عمومی وادار کنند جرای این اقدام در ملأعام، پیام‌های دیگری نیز ممکن است داشته باشد. نهادهای عمومی همچون شهرداری نیز در کنار ترمیم و بهسازی می‌توانند با کمک مردم و سازمان‌های مردم‌نهاد، رفتارهای ضدوندالیستی را ترویج کنند. چه می‌شود که ساخت... تجهیز و ترمیم اموال عمومی به یک حرکت جمعی تبدیل شود؟ اولین پاسخ در تشویق مردم به این نوع رفتارها این است که مسئولیت آن برعهده نهادهای عمومی همچون شهرداری است. کمتر دیده شده است که شهروندی به رنگ‌آمیزی، نقاشی، ترمیم و بهسازی زیرساخت‌های عمومی شهر بپردازد. گویی این اموال از آنِ مردم نیست. بودجه‌هایی برای جبران رفتارهای وندالیستی اختصاص پیدا می‌کند، ولی روشن است که کفایت نمی‌کند و نازیبایی شهر در زمان طولانی باقی می‌ماند. رسمی‌بودن مقابله با رفتارهای وندالیستی می‌تواند با رفتارهای غیررسمی ضدوندالیستی جایگزین شود؛ حتی پیشگیری از رفتارهای وندالیستی نیز می‌تواند در این قالب‌ها تعریف شود. به نظر می‌رسد ضعف آگاهی، نبود اطلاع‌رسانی، نبود امکان ترویج و ضعف مسئولیت‌پذیری از عمده‌موانع بروز رفتارهای ضدوندالیستی در جامعه است. غرض این است که اقدام‌های بازدارنده کفایت امر نمی‌کند و لازم است رفتارهایی عکس رفتارهای مخرب صورت گیرد.

حمید مسعودی پژوهشگر اجتماعی جهاد دانشگاهی؛ یادداشت منتشر شده در روزنامه شهرآرا