پروژههای اقتصادی بدون پشتوانه اجتماعی
پیادهسازی هر نوع پروژهای در شهر، نیازمند تحلیل تمامی جوانب آن است. بدون نگاه چندجانبه، پروژههای کلان پس از اجرا به مشکل خواهند خورد. شکی نیست در اجرای هر پروژهای که با مردم در ارتباط است، باید به جوانب اجتماعی آن توجه شود. در این رابطه 2 دیدگاه وجود دارد؛ گروهی اذعان میکنند مدیران پروژههای کلان در ذات خود و در نگاه خود، رویکرد اجتماعی و فرهنگی دارند، ولی گروه دوم نظر دیگری دارند. این گروه ادعا میکنند مدیران بیشتر نگاه تکبعدی به پروژهها داشتهاند و بخشی را که در آن تخصص داشته و موافقت مدیریتشهری را دارد، پررنگ میکنند. این نگاه باعث میشود تا پروژه بهصورت تکبعدی پیش رود. با اجرای تکبعدی پروژههای کلان، در آینده این پروژهها از همان نگاهی که کمتر به آن توجه شده است، ضربه میخورند. نظر کدام گروه را قبول کنیم؟
آنطور که مشخص است، لحاظ نمودن ابعاد اجتماعی، فرهنگی، روانی و سیاسی در اجرای پروژههای شهری کاری ساده نیست و نمیتوان از آن غفلت کرد. پروژههای بسیاری بوده است که با حساب و کتاب اقتصادی بهخوبی طراحی و اجرا شده است، ولی پس از پیادهسازی استقبال عموم مردم را در پی نداشته و بعد از مدتی شکست خورده است. برای مثال پروژههای تجاری را تصور کنید که بهجز طبقات اول باقی طبقات خالی از کاسبی است و فعال نگه داشتن آن نیازمند هزینههای بسیار دیگر است. به اصطلاح مالها و مجتمعهایی که مدتی کوتاه پس از اجرا به مالهای مرده تبدیل شده و سرمایههای بسیاری که در این میان از بین رفته است. علت کلیدی رکود در این مراکز نبود نگاه اجتماعی حین طراحی و بهرهبرداری است. مدیران در ارتباط با تکپروژهها نگاه اجتماعی نداشته و در ساختار کلان مدیریت نیز تحلیل مناسبی از وضعیت اجتماعی و اقتصادی شهر ندارند.
در صورتی که عینک جامعهشناسی را به چشم بزنیم و قبل از مرحله کلنگزنی تا مرحله بهرهبرداری در کنار مدیران پروژهها باشیم، موفقیت بیشتر پروژه را رقم خواهیم زد. سرمایهگذاران با تعاملاتی که با متخصصان اجتماعی دارند، توانستهاند پروژههای فعالتری را در شهرها رقم بزنند. در نگاه اجتماعی در درجه اول نیازهای جامعه مخاطب در نظر گرفته شده و بر اساس نیاز جامعه پروژه راهبری میشود. نیاز صرفا محصولات و خدمات نیست، بلکه ابعاد مختلفی در پیادهسازی و اجرا را شامل میشود. پروژهها با نگاه جامعه نام گرفته و مخاطبان به آنها احساس تعلق خواهند داشت. تمام مردم و اقشار و طبقات جامعه دسترسی عادلانه به محصولات و خدمات داشته و از سوی دیگر رضایتمندی آنها فراهم میشود. مخاطبان میتوانند در بهرهبرداری از پروژه مشارکت داشته باشند و پروژههای اقتصادی را از آن خود بدانند. نما و منظر سازهها و کیفیت کاربریهای آن نیز میتواند با نظر مخاطبان وفق داده شود و با آنها بیگانه نباشد. از مسائل مهم دیگر امنیت درونی و بیرونی پروژههای کلان است که بدون نگاه اجتماعی فراهم نمیشود و امنیت متفاوت از ایمنی است.
به طور خلاصه پیمانکاران و مدیران پروژههای اقتصادی لازم است، قبل از احداث پروژههای خود، حین اجرا و پس از آن با متخصصین اجتماعی مشورت نمایند و پیشنهادهای آنها را در اجرای پروژههای خود لحاظ کنند. اجرای پروژههایی در بافتهای کمبرخوردار اگرچه با هدف بهبود کیفیت زندگی آنها بوده است ولی حین اجرا و پس از آن به گونهای رقم خورد که رضایت ساکنین اطراف پروژهها مناسب ارزیابی نمیشود. اغلب مجتمعهای تجاری از رونق کسب و کار خود رضایت ندارند و زمانی به نگاه اجتماعی گرایش پیدا میکنند که دچار خسران شدهاند. شهرداریها و شوراها مهمترین نهادهایی هستند که میتوانند نگاه اجتماعی را از سرمایهگذاران مطالبه نمایند و فعالیت اجتماعی را با اجرای برنامههای اقتصادی رقم بزنند.
روزنامه شهرآرا - 16 مرداد 98
حمید مسعودی - پژوهشگر اجتماعی جهاد دانشگاهی