انگیزهها و چالشهای زائران پیاده امام رضا(ع)
بیش از ۱۰ سال میشود که توجه به زیارت پیاده امام رضا (ع) برجسته شده و در سالهای اخیر این موضوع به دلیل حجم بالای زائران پیاده توجه رسانهها، مدیران و عموم مردم را به خود جلب کرده است. اولین پرسش در این زمینه در حوزه انگیزه و نیتهای زیارت پیاده است. چرا زائران برای زیارت امام رضا (ع) این نوع حرکت را انتخاب میکنند و مصرند که حتما پیاده به زیارت امام خود بروند؟ چه زمینههایی تقویتکننده این حرکت است و این اقدام چه پیامدهایی برای زائران خواهد داشت؟ در ادامه به شرح این ۳ محور یعنی انگیزهها، زمینهها و پیامدهای زیارت پیاده امام رضا (ع) پرداخته میشود. مهمترین انگیزهای که باعث گرایش به زیارت پیاده میشود، علاقه و ارادت به امام رئوف است، و کنشگر اجتماعی، تلاش میکند این علاقه را به سنتیترین و دشوارترین شیوه ممکن نشان دهد. در رابطه با زمینهها و پیشرانهای این حرکت، میتوان گفت حضور زائر در این نوع زیارت زمان بیشتری را برای ارتباط با امامش فراهم میکند و همچنین به شیوه زیارتش تنوع میبخشد. سختیکشیدن و تحمل دشواریهای مسیر باعث میشود زیارت برایش ارزشمند شود و بیشتر قدردان آن باشد. در بُعد اجتماعی زیارت پیاده نوعی کنش جمعی محسوب میشود که در آن کنشگر مذهبی نوعی فعالیت گروهی انجام میدهد که برایش ارزشمند است. او در محیطی دوستانه و خویشاوندی و همسایگی قرار گرفته و این رویداد را در مسیر سایر رویدادهای مذهبی همچون مراسم مذهبی محل سکونتش قلمداد میکند.
زائران پیاده در مسیر زیارت پیاده با مشکلاتی روبهرو هستند که نیازمند بررسی و رفع است. اولین نوع مشکلات زیرساختی است و تکرار بیشتری در سالهای اخیر داشته است. آنگونه که شواهد و قراین نشان میدهد، ضعف در ارائه خدمات بهداشتی مانند سرویسهای بهداشتی و حمام، ضعف در ارائه خدمات اسکان، اقامت و استراحت و ضعف در تردد و جابهجایی در مسیرها از مهمترین مشکلات زیرساختی است. این مسائل به ضعف در برنامهریزی و مدیریت منابع بازمیگردد. از مسائل و مشکلات دیگر زائران پیاده، ضعف در ارائه موادغذایی است. اگرچه درصد بالایی از خوراک این گروهها بهصورت مردمی و خودجوش ارائه میگردد، کمبودهایی نیز در کیفیت و کمیت آن احساس میشود. همچنین امکان بروز خطرات در شب برای زائران وجود دارد و در مسیرهایی که زیرساخت آن مهیا نیست، امکان بروز مشکلات تردد در روز نیز وجود دارد. در این میان کودکان، خانمها و افراد ناتوان دچار مشکلات دوچندان میشوند. به دلیل تجربه کم زائران در پیادهروی، مشکلات جسمی و فیزیکی نیز در زیارت پیاده برای آنها به وجود میآید که نیازمند مداوا و درمان است.
سنخ دوم مشکلات به ابعاد فرهنگی بازمیگردد. زیارت پیاده نوعی حرکت فرهنگی و مبتنی بر مناسک فرهنگی است و در این راستا لازم است از این زاویه نیز به آن پرداخته شود. بُعد عینی و ذهنی فرهنگی زیارت پیاده میتواند مشکلاتی را دربر داشته باشد که نیازمند بررسی و اصلاح است. به نظر میرسد بُعد رفاهی و اجرایی زیارت پیاده مشکلاتی دارد، ولی بیش از بُعد معنوی و ذهنی آن مورد توجه قرار گرفته است. حضور فعالان و مشاوران فرهنگی، تهیه و توزیع محصولات مناسب فرهنگی و ارائه خدمات فرهنگی در موکبها از مهمترین پیشنهادهایی است که میتواند جوانب فرهنگی زیارت پیاده را تقویت کند. با تمام تلاشهایی که شده است، انتظار میرود زائران پیاده از مناسکگرایی به سمت معرفتافزایی سوق پیدا کنند. در این راستا بهینه است که برنامهها و محصولات فرهنگی با خلاقیت و جذابیت بیشتری تولید و عرضه شود و بین سازمانهای متولی زیارت پیاده همچون استانداری، آستان قدس، شهرداری، بهداشت، پلیس و راهداری هماهنگی بیشتری صورت گیرد.
حمید مسعودی؛ پژوهشگر جهاد دانشگاهی
روزنامه شهرآرا، نهم آبان ماه نود و هشت